De Muziekkapel Koningin Elisabeth behoort tot de tien belangrijkste muziekopleidingen ter wereld. Volgens Grégor Chapelle, de nieuwe directeur, heeft de kapel alle troeven om tegen het einde van dit decennium tot de top-drie muziekscholen van de wereld te behoren.
We staan in een park, tussen de vijver en het historische gebouw van de Muziekkapel Koningin Elisabeth. Grégor Chapelle geeft een korte a capella presentatie: “Aan onze linkerkant zie je het art-decogebouw in pakketbootstijl ontworpen door architect Yvan Renchon. Het werd ingewijd op 12 juli 1939, een decennium nadat het idee voor het eerst ter sprake kwam. Eugène Ysaÿe werd in 1912 benoemd tot kapelmeester aan het Belgische Hof en kreeg een hechte band met koningin Elisabeth. Zijn grootvader was een nagelsmid en een amateurviolist. Zijn vader, een dirigent, wilde dat hij muziek studeerde. De jongen was aanvankelijk tegen, maar werd een muzikaal genie. Aan de vorstin legde hij zijn droom voor om een wedstrijd te organiseren om muzikaal talent aan te moedigen. Op basis van zijn idee creëerde ze in 1937 de Ysaÿe-wedstrijd, die in 1951 werd omgedoopt tot de Internationale Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth van België. De Russische solisten vielen er in de prijzen: David Oistrakh won de eerste wedstrijd, Emil Gilels de tweede. De koningin was verbaasd: en de Belgen dan? De Russen repeteerden twee maanden lang, opgesloten in een villa in De Panne. De koningin besefte dat ook de Belgen een permanente locatie nodig hadden. Paul de Launoit, de grootvader van Bernard, die ik heb opgevolgd na zijn dood op 23 maart 2023, was eigenaar van het terrein waarop wij ons nu bevinden. Als partner bij de bank Brussel-Lambert, gesteund door zijn vrienden, financierde hij het project van de koningin. Eugène Ysaÿe, die in 1931 overleed, zou het niet meer meemaken. Jean-Pierre en Jean-Jacques, de zonen van Paul, namen de toen nog bescheiden instelling over: 12 tot 14 jonge Belgische artiesten, twee tot vier muziekleraars,
10 tot 20 concerten per jaar.
De Steinway van de koningin en de herten
Bernard de Launoit, die in 2004 de leiding overnam, internationaliseerde de school. In 2015 kwam er een nieuwe vleugel aan het gebouw die zijn naam draagt. Er is nu plaats voor 78 jonge kunstenaars in residentie, in totaal 100 tot 120 kunstenaars van internationaal kaliber, negen muziekdocenten in residentie (twee weken per maand) en negen internationaal erkende gastdocenten, plus een dertigtal geassocieerde docenten. In totaal zo’n vijftig docenten voor zes secties (viool, cello, piano, altviool, kamermuziek en zang), en 25 studio’s. Grégor Chapelle wijst op de notenbalk die de glazen gevel siert, met zijn vierkante notatie die doet denken aan het gregoriaans: “De gestileerde partituur van Harmonie du soir van Eugène Ysaÿe.”
“De zestig herten in het park zijn muziekliefhebbers: ze komen vaak dichterbij”
Rechts van ons, voorbij de vijver, bevindt zich een terrein dat Bernard de Launoit in 2019 heeft verworven: “Hier komt een repetitieruimte van 400 m2 voor een symfonisch orkest van 110 musici. We zullen op gelijke voet staan met onze grootste concurrenten: de Kronberg Academy (Frankfurt), het Curtis Institute, de Juilliard School of Music (New York) en de Reina Sofia School of Music (Madrid). Het doel is dat alles klaar is voor het seizoen 2027-2028, na 18 maanden van bouwwerkzaamheden.” Verderop liggen 136 hectare natuur: het domein van Argenteuil, de voormalige residentie van Leopold III en de prinses van Retie, in eigendom van de heer Jean-Marie Delwart. “De zestig herten in het park zijn muziekliefhebbers: ze komen vaak dichterbij, aangetrokken door de muziek.”
“Kom, ik neem je mee naar de werkkamer van de koningin.” Hier hield ze ‘s middags toezicht op de Muziekkapel. De piano die ze in 1911 van koning Albert kreeg voor hun tienjarig huwelijk staat er nog. “Die Steinway is aan het front geweest: in 1914 vroegen de koning en koningin aan Eugène Ysaÿe om het moreel van de troepen te steunen door aan het IJzerfront te spelen. Wanneer de koningin haar dag beëindigde, ging ze naar de ‘kamer van de koningin’ (die nooit haar slaapkamer is geweest, maar haar kleedkamer), kleedde zich om en verscheen op de mezzanine. En dan kon het concert beginnen.”
Chapelle bij “La Chapelle”
De vraag rijst: Wat heeft Chapelle naar de Muziekkapel, “La Chapelle”, gebracht? “Mijn familie en een headhunter. Mijn grootvader aan moederskant deelde de twee passies van de koningin: ornithologie en piano. Mijn moeder, een psychologe, speelt cello. Mijn tante won een eerste prijs aan het conservatorium en was pianodocente. Mijn oudere broer speelt piano en hobo, mijn tweede broer drums, mijn zus piano en ik klarinet. Mijn vrouw, een sociologe, is violiste, mijn oudste dochter celliste, mijn jongste pianiste.”
Na een rechtenstudie en een master in bestuurskunde aan de Harvard Kennedy School, werd Chapelle toegelaten tot de Brusselse balie. Hij klaagde Total aan voor medeplichtigheid aan misdaden tegen de menselijkheid in Birma. Daarna werkte hij als consultant voor McKinsey en als werkgelegenheidsadviseur in Vorst. Daarna leidde hij tien jaar lang Actiris en vervolgens de non-profitorganisatie Kick Belgium, accelerator voor ecologische transitie.
“In 2023 nam ik een sabbatical om met mijn vrouw mee te gaan naar Oxford, samen met onze twee dochters. In oktober stelde een headhunter me voor om de Muziekkapel te leiden in een duobaan met artistiek directeur Anne-Lise Parotte, een gebruikelijke regeling voor moderne culturele instellingen. Ik hernieuwde mijn muzikale kennis, volgde cursussen musicologie en ontwikkelde een muzikaal en maatschappelijk project rond ‘onbeperkte schoonheid’: de Muziekkapel Koningin Elisabeth tot een van de drie beste muziekscholen ter wereld maken, in dienst van de transformatie van de wereld.”
Zes maanden later stond hij voor een selectiecommissie van vijf personen, voorgezeten door Yvan de Launoit, voorzitter van de naamloze vennootschap van de Muziekkapel en vicevoorzitter van de Koningin Elisabethwedstrijd, broer van Bernard; Michel Delbaere, voorzitter van Sioen Industries en van de raad van bestuur van de Muziekkapel; Pierre Gurdjian, voorzitter van de raad van bestuur van Solvay, voormalig voorzitter van de ULB; Sylvia Goldschmidt, een stevige sponsor van de Muziekkapel, en Jeanine Windey, die de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij vertegenwoordigt, die het gebouw beheert.
Verbinding, vrede en veerkracht
Voor Grégor Chapelle brengt muziek drie weldaden met zich: verbondenheid, veerkracht en vrede. Eugène Ysaÿe vroeg zijn studenten altijd: “Zijn jullie studies beperkt tot muziek? Een kunstenaar moet zijn horizon verbreden.” In tegenstelling tot een wereld van afleidingen en multitasking, streeft Chapelle naar een breeddenkende geest en een uitzonderlijke concentratie, samengevat in één formule: de MuCH-ervaring (voor MusicCHapel). “Onze kunstenaars in residentie moeten hun artistieke gevoeligheden ontwikkelen in deze prachtige en onderbenutte locatie, met literatuur, dans, hedendaagse kunst, enzovoort. De wetenschap heeft de voordelen van muziek voor de mentale en fysieke gezondheid aangetoond. De bijdrage ervan aan de individuele en collectieve veerkracht maakt deel uit van de strijd om de planeet, die we kunnen redden door onze relatie met de natuur te veranderen.”
“Met musici toont de mensheid een van de beste versies van zichzelf, het tegenovergestelde van oorlog. We hebben een jonge Oekraïense cellist in residentie, Alexei. Hij speelde werk van een Russische componist voor de Oekraïense ambassadeur bij de Europese Unie. Als hij geen muzikant was, zou hij waarschijnlijk aan het front staan. In Brussel is er een gemeenschap die zich inzet voor vrede, met name de EU en de NAVO, en ik wil ons daarbij betrekken.”
85% privéfinanciering
De missie van de Muziekkapel is om live muziek te verankeren in de samenleving. Met welke middelen? Het budget van 4 miljoen euro bestaat uit 540.000 euro overheidsgeld, zijnde 15%. 155.000 euro komt van BELSPO (“Dat dreigt te verdampen in de huidige onderhandelingen”, vreest Grégor Chapelle), 200.000 euro van de nationale loterij,
130.000 euro van de Fédération Wallonie-Bruxelles, 45.000 euro van Waals-Brabant en 10.000 euro van de gemeente Waterloo. De rest (85%) is voornamelijk afkomstig van privébronnen: bedrijven, stichtingen en mecenassen (Vrienden, Patrons en Peters), voornamelijk Belgen of buitenlanders die in België wonen. Vrienden hebben toegang tot de 80 concerten van de Laboratoriumreeks en kortingen op de andere reeksen. Patrons, met 2.000 euro per jaar voor twee personen, hebben toegang tot het hele seizoen. Peters, met per jaar 15.000 euro (particulieren) of 25.000 euro (bedrijven), kunnen tot 240 mensen uitnodigen voor een concert. Deze mecenassen, ongeveer veertig bedrijven en particulieren, steunen een artiest drie jaar lang. Tot slot reserveren sommige bedrijven en particulieren de kapel zonder sponsor te zijn. De rest van de inkomsten komt voornamelijk uit donaties, liefdadigheidsinitiatieven en ticketverkoop.
“Een verslag van de raad van bestuur van de Muziekkapel uit mei 1974 getuigt van de budgettaire evolutie: de toenmalige dotatie van de nationale regering, bijna 3 miljoen frank, dekte bijna het volledige budget. Geconfronteerd met een algemene daling van de overheidsfinanciering voor cultuur, hield Bernard de Launoit de zaken nauwlettend in de gaten. Sinds 2010, toen hij fulltime in de Muziekkapel werkte, verzamelde hij de fondsen om een nieuwe vleugel te bouwen die alles veranderde. De vleugel, die op 27 januari 2015 werd ingehuldigd en 10 miljoen euro kostte, werd gefinancierd door een publiek-privaat partnerschap: 20% publiek en 80% privé. Daardoor is het aantal kunstenaars gestegen tot 120, met een dertigtal docenten (waaronder figuren als Gary Hoffman en Augustin Dumay) en 30 nationaliteiten. De driehoek infrastructuur-grote meesters-concerten geeft de Muziekkapel haar internationale uitstraling.”
Vrienden over de hele wereld
“Wij zijn de enigen die over artiesten van dit niveau beschikken die direct beschikbaar zijn: de grote concertzalen moeten alles één tot drie jaar van tevoren programmeren. Van de
300 jaarlijkse concerten vormen er zo’n honderd het seizoen, 140 zijn privé-evenementen in het kader van mecenaat en sponsoring, en dan zijn er nog een vijftigtal concerten die gefinancierd worden door instellingen, voor gevangenissen, voor kinderziekenhuizen, OCMW’s en woonzorgcentra. Zo krijgen minder ervaren doelgroepen toegang tot muziek van hoog niveau, en kunnen onze jonge artiesten voor verschillende soorten publiek spelen.”
“Ik kan het niet genoeg herhalen: de Muziekkapel staat open voor iedereen”
Ook de vereniging American Friends of the Music Chapel is gerevitaliseerd, wat tal van kansen in de Verenigde Staten biedt. “De internationale community van de Muziekkapel bestaat uit 500 alumni en duizend kandidaten van de Koningin Elisabethwedstrijd, in totaal 1.500 artiesten.” Op dit moment is 8% van de kandidaten bij de Muziekkapel Belgisch en 92% buitenlands. “We willen beter communiceren met Belgische musici en conservatoriumdocenten om hen te helpen een zekere vorm van zelfcensuur te overwinnen en hun aandeel te vergroten. Ook willen we sessies van de wedstrijd organiseren in Azië en de Verenigde Staten, wat door covid en het overlijden van Bernard de Launoit werd vertraagd. Ik kan het niet genoeg herhalen: de Muziekkapel staat open voor iedereen.”
Instrumenten in bruikleen
De Muziekkapel heeft heel wat instrumenten in bruikleen: instrumenten van Stradivarius, Gagliano en Camili, en onlangs nog twee violen van de Zwitserse luthier Andreas Hellinge en een cello van de Duitser Haat-Hedlef Uilderks. In de Bernard de Launoit-vleugel staat een dertigtal vleugelpiano’s, waaronder twee concertpiano’s: een Bösendorfer en een Yamaha.
