Kwantitatieve versoepeling – afgekort QE – is een monetaire beleidsstrategie die door centrale banken zoals de Federal Reserve gebruikt wordt. Met QE koopt een centrale bank waardepapieren in een poging om de rentetarieven te verlagen, de geldvoorraad te vergroten en meer leningen te verstrekken aan consumenten en bedrijven. Het doel is om tijdens een financiële crisis de economische activiteit te stimuleren en de kredietstroom op gang te houden.
Wat is kwantitatieve verruiming (QE)?
Wanneer een centrale bank besluit om gebruik te maken van QE, koopt ze op grote schaal financiële activa op, zoals staats- en bedrijfsobligaties en zelfs aandelen. Deze relatief eenvoudige beslissing leidt tot krachtige resultaten: De hoeveelheid geld in omloop in een economie neemt toe, waardoor de langere rente daalt. Zo worden de kosten van lenen lager, wat de economische groei stimuleert.
Door effecten met een langere looptijd te kopen, probeert een centrale bank de marktrente op langere termijn te verlagen. Vergelijk dit met een van de belangrijkste instrumenten die centrale banken gebruiken: Het rentebeleid, dat gericht is op kortere marktrentes.
Wanneer de Federal Reserve haar doelstelling voor de federal funds rate aanpast, probeert ze invloed uit te oefenen op de kortetermijntarieven die banken elkaar in rekening brengen voor daggeldleningen. De Fed gebruikt het rentebeleid al tientallen jaren om de kredietstroom en de Amerikaanse economie op gang te houden.
Toen de fed funds rate tijdens de Grote Recessie tot nul werd verlaagd, werd het onmogelijk om de rente nog verder te verlagen om lenen te stimuleren. In plaats daarvan zette de Fed QE in en begon met de aankoop van mortgage-backed securities (MBS) en Treasuries (schatkistpapier) om te voorkomen dat de economie zou vastlopen.
QE stuurt een krachtige boodschap naar de markten
Centrale banken zoals de Fed sturen een krachtige boodschap naar de markten als ze voor QE kiezen. Ze laten marktdeelnemers weten dat ze niet bang zijn om activa te blijven kopen om zo de rente laag te houden.
“Het is een krachtig signaal dat de Fed de economische groei wil stimuleren en dat heeft invloed op de kapitaalmarkten en activaprijzen,” zegt Bill Merz, hoofd vastrentend onderzoek bij U.S. Bank Wealth Management in Minneapolis. “Dat signaaleffect is tot nu toe het meest invloedrijke onderdeel van kwantitatieve versoepeling geweest.”QE wordt ingezet tijdens perioden van grote onzekerheid of een financiële crisis die zou kunnen uitmonden in paniek op de markt. QE is bedoeld om directe zorgen op de financiële markten weg te nemen en een nog ergere crisis te voorkomen, zegt Luke Tilley, hoofdeconoom bij Wilmington Trust in Philadelphia en voormalig economisch adviseur bij de Federal Reserve Bank van Philadelphia.
“Het ene doel is om de brand in huis te blussen en het andere doel is om de brandslang te gebruiken om het systeem te overspoelen met liquiditeit zodat je geen financiële crisis krijgt,” zegt hij.
Hoe werkt kwantitatieve versoepeling?
Kwantitatieve versoepeling werkt door op grote schaal activa aan te kopen. Als reactie op de coronapandemie begon de Fed bijvoorbeeld met het aankopen van langlopende schatkistpapieren en bedrijfsobligaties. Dit is de manier waarop het opkopen van activa op de open markt doorgaans een positieve invloed heeft op de economie:
* De Fed koopt activa. De Fed kan geld uit het niets laten verschijnen – het zogenaamde printen van geld – door bankreserves te creëren op haar balans. Met QE gebruikt de centrale bank nieuwe bankreserves om langlopende Treasuries op de open markt te kopen van grote financiële instellingen (primary dealers).
* Nieuw geld komt de economie binnen. Als gevolg van deze transacties hebben financiële instellingen meer geld op hun rekeningen, dat ze kunnen aanhouden, uitlenen aan consumenten of bedrijven, of gebruiken om andere activa te kopen.
* De liquiditeit in het financiële systeem neemt toe. De toestroom van geld in de economie is bedoeld om problemen in het financiële systeem te voorkomen, zoals een kredietschaarste, wanneer de beschikbare leningen afnemen of de criteria om geld te lenen drastisch toenemen. Dit zorgt ervoor dat de financiële markten normaal functioneren.
* De rente daalt verder. Wanneer de Fed voor miljarden aan staatsobligaties en andere vastrentende activa opkoopt, stijgen de obligatieprijzen (door de grotere vraag van de Fed), terwijl de rendementen dalen (waardoor obligatiehouders minder verdienen). Lagere rentetarieven zorgen ervoor dat het goedkoper wordt om geld te lenen, wat consumenten en bedrijven stimuleert om leningen af te sluiten voor grotere uitgaven, wat de economische activiteit een boost kan geven.
* Beleggers wijzigen hun asset allocaties. Gezien de nu lagere rendementen op vastrentende activa, zullen beleggers eerder investeren in activa met een hoger rendement, zoals aandelen. Als gevolg daarvan zou de aandelenmarkt als geheel sterker kunnen groeien door kwantitatieve versoepeling.
* Het vertrouwen in de economie groeit. Door middel van QE heeft de Fed de markten en de bredere economie gerustgesteld. Bedrijven en consumenten zijn misschien meer geneigd om geld te lenen, te investeren in de aandelenmarkt, meer werknemers aan te nemen en meer geld uit te geven – alles helpt om de economie te stimuleren.
De nadelen van QE
Het implementeren van QE heeft potentiële nadelen en het effect ervan is niet overal gunstig voor iedereen in de economie. Hier zijn een aantal gevaren:
QE kan inflatie veroorzaken
Het grootste gevaar van kwantitatieve versoepeling is het risico op inflatie. Wanneer een centrale bank geld drukt, neemt de voorraad dollars toe. Dit kan hypothetisch leiden tot een daling van de koopkracht van geld dat al in omloop is, omdat een groter geldaanbod mensen en bedrijven in staat stelt om hun vraag naar dezelfde hoeveelheid middelen te verhogen, waardoor de prijzen stijgen, mogelijk tot een instabiele mate.
“De grootste kritiek op QE is dat het een ongebreidelde inflatie zou kunnen veroorzaken,” zegt Tilley. Maar dat is niet altijd het geval. Er is bijvoorbeeld nooit inflatie opgetreden in de periode 2009-2015 toen de Fed QE implementeerde als reactie op de financiële crisis.
QE is niet voor iedereen nuttig, kan activabubbels veroorzaken
Sommige critici zetten vraagtekens bij de effectiviteit van QE, vooral met betrekking tot het stimuleren van de economie en de ongelijke impact voor verschillende mensen. Kwantitatieve versoepeling kan de aandelenmarkt doen exploderen en aandelenbezit is geconcentreerd onder Amerikanen die al rijk zijn, crisis of niet.
“Er is een gezond debat in de academische wereld en op de kapitaalmarkten over de doeltreffendheid van kwantitatieve versoepeling,” zegt Merz. Hij voegt eraan toe dat academische papers volgens hem “in tweeën verdeeld zijn” over de vraag of dit beleid doet waarvoor het bedoeld is. “De twee belangrijkste punten van kritiek zijn dat het misschien niet werkt en dat we moeite hebben om te bewijzen dat het wel werkt.”
Michael Winter, de oprichter en chief executive officer van Leatherback Asset Management, merkt op dat kwantitatieve versoepeling “zeer effectief” is geweest in het stabiliseren en uiteindelijk verhogen van activaprijzen in zowel de vastrentende als de aandelenmarkten. En als de markt snel weer aantrekt, zoals na de bear market van 2020, is de vraag wanneer we zeggen dat het genoeg is.
Door de rentetarieven te verlagen, moedigt de Fed speculatieve activiteiten op de aandelenmarkt aan die tot zeepbellen kunnen leiden en de euforie kan zichzelf opstapelen zolang de Fed vasthoudt aan haar beleid, zegt Winter. “Dit is een vertrouwensspel; marktdeelnemers denken dat de Fed achter hen staat en zolang dat zo is, is er beperkte angst,” zegt hij.
QE kan inkomensongelijkheid veroorzaken
Een laatste gevaar van QE is dat het de inkomensongelijkheid kan vergroten vanwege de impact op zowel financiële als reële activa, zoals vastgoed. “Het is in het voordeel van degenen die het goed doen wanneer de activaprijzen stijgen,” zegt Winter.
Dit potentiële risico voor inkomensongelijkheid benadrukt de beperkingen van de Fed, volgens Merz. De centrale bank beschikt niet over de infrastructuur om op een efficiënte manier rechtstreeks leningen aan consumenten te verstrekken, dus maakt ze gebruik van banken als tussenpersonen voor het verstrekken van leningen. “Het is een uitdaging voor de Fed om zich te richten op mensen en bedrijven die het zwaarst worden getroffen door een economische verstoring, en dat heeft minder te maken met wat de Fed wil doen en meer met wat de Fed mag doen,” zegt hij.
“Ik heb het vergeleken met aan de rand van een zwembad staan en een kan met paars geverfd water vasthouden en dat water dan in het zwembad dumpen” zegt Tilley. “Het zal niet lang duren voordat je niet meer weet waar het paarse water nou precies is.” Met andere woorden, zodra QE-geld op de balansen van de primary dealers staat, komt het misschien niet iedereen in de economie ten goede zoals de bedoeling was.
Historische voorbeelden van kwantitatieve verruiming
De Bank of Japan is een van de meest fervente voorstanders van kwantitatieve verruiming en heeft dit beleid meer dan tien jaar lang toegepast. De Europese Centrale Bank en de Bank of England gebruikten QE ook in de nasleep van de wereldwijde financiële crisis die in 2007 begon.
De Fed begon met het gebruik van kwantitatieve versoepeling (QE) als reactie op de Grote Recessie in 2008. Toenmalig Fed-voorzitter Ben Bernanke beschouwde het precedent van Japan als zowel vergelijkbaar als verschillend van de aanpak die de Fed van plan was te volgen. Gedurende drie afzonderlijke rondes heeft de centrale bank tussen 2009 en 2014 meer dan $4 biljoen aan activa aangekocht.
In de eerste rondes van QE tijdens de financiële crisis kondigden de beleidsmakers van de Fed van tevoren zowel het bedrag van de aankopen als het aantal maanden dat het zou duren aan, herinnert Tilley zich. “De reden waarom ze dat deden, was dat het heel nieuw was en ze niet wisten hoe de markt zou reageren,” zegt hij.
Bij de derde ronde van QE in 2013 kondigde de Fed niet meer aan hoeveel activa zouden worden aangekocht, maar beloofde ze “het tempo” van de aankopen te verhogen of te verlagen als de vooruitzichten voor de arbeidsmarkt of de inflatie veranderden.
“Tijdens de financiële crisis was het relatief onbekend terrein en dus was de Fed voorzichtiger met de berichtgeving en voorzichtiger met de bedragen van de aankopen en de duur van hun beleid,” voegt Merz eraan toe. “Toen een aantal zorgen van critici in de markt niet bewaarheid werden, durfde de Fed te overwegen om het programma uit te breiden en in grotere hoeveelheden te doen.”
QE en de Coronacrisis
Voortbouwend op de lessen van de Grote Recessie, heeft de Fed kwantitatieve versoepeling opnieuw ingezet als reactie op de economische crisis veroorzaakt door de coronapandemie. Beleidsmakers kondigden in maart 2020 plannen aan voor kwantitatieve versoepeling, maar zonder een specifieke dollarlimiet of tijdsbeperking.
Het onbeperkte karakter van het pandemische QE-plan van de Fed vormde het grootste verschil met de versie tijdens de financiële crisis. Marktpartijen werden vertrouwd met deze nieuwe aanpak na drie rondes van kwantitatieve versoepeling tijdens de financiële crisis, wat de Fed de flexibiliteit gaf om activa te blijven kopen zolang dat nodig was, aldus Tilley.
Winter vertelt dat de aandelenmarkt een hoge vlucht nam in reactie op het nieuwe plan. De S&P 500 steeg bijna 68% vanaf het dieptepunt in maart 2020 tot het einde van het jaar, in ieder geval gedeeltelijk vanwege het vangnet van QE.
Verklaringen van beleidsmakers versterkten dat ze de economie zoveel mogelijk zouden ondersteunen, zegt Merz. “Als je een instelling hebt die zo machtig is als de Fed, die alles op alles zet om het herstel te ondersteunen en keer op keer zegt dat ze dit zullen steunen zolang het werkt, dan moeten we luisteren,” zegt hij.
Werkt QE?
Ja en nee zeggen Tilley, Winter en Merz. Het beleid is effectief in het verlagen van de rente en helpt de aandelenmarkt te stimuleren, maar het bredere effect op de economie is niet zo duidelijk. Bovendien profiteren sommige mensen meer van de effecten van QE dan anderen, waaronder leners meer dan spaarders en investeerders meer dan niet-investeerders.
QE is volgens Tilley “enorm effectief” geweest in de eerste delen van zowel de meest recente coronacrisis als de financiële crisis. “In maart 2020 was de illiquiditeit op de Treasury-markt opvallend; het was beangstigend,” zegt hij.
Maar zodra de markt is gestabiliseerd, is het risico van QE dat het een zeepbel in activaprijzen kan creëren – en de mensen die er het meest van profiteren hebben misschien niet de meeste hulp nodig, zegt Winter. En de kosten van dit beleid zijn aanzienlijk, omdat het bijdraagt aan de onevenwichtige inkomensongelijkheid in dit land, voegt hij eraan toe.
En er zijn blijvende zorgen over het potentieel van te veel vertrouwen op QE en het vestigen van verwachtingen binnen zowel de markten als de overheid, zegt Merz. “Een explosie in de geldhoeveelheid zou onze munt kunnen schaden en dat is de ultieme angst achter QE die niet op een dramatische manier is gebeurd,” voegt hij eraan toe.
Wat duidelijk is, is dat er voor- en nadelen zijn aan QE, en zelfs het evalueren van de effecten is moeilijk, concludeert Stephen Williamson, een voormalig econoom bij de Federal Reserve Bank van St. Louis, concludeert in een paper. “Met betrekking tot QE zijn er goede redenen om sceptisch te zijn dat het werkt zoals het wordt aangeprezen, en sommige economen hebben goed beargumenteerd dat QE eigenlijk schadelijk is,” schrijft hij.
