Hugo Wyss, redder van de horlogerie

De horloge-industrie is niet zomaar een industrie: het is een universum vol legendarische verhalen. Hugo Wyss, voormalig vice-president Onderzoek bij Ébauches SA, speelde een centrale rol tijdens de kwartscrisis in Zwitserland, waarbij hij probeerde de technologische kloof met de Japanse concurrentie te overbruggen. 

Kwarts is een belangrijk materiaal in de moderne industrie. Het staat bekend om zijn piëzo-elektrische eigenschappen, cruciaal voor de productie van elektronische componenten. Het verhaal van kwarts in de horloge-industrie begint in de jaren zestig, in de Zwitserse bakermat, bij het Centre Électronique Horloger (CEH) in Neuchâtel. Maar het is in Japan dat het eerste kwartsuurwerk wordt gemaakt: de Astron, gelanceerd in december 1969 door Seiko. De innovatie is een gamechanger, met een ongeëvenaarde precisie ten opzichte van de traditionele mechanische horloges. Om de Japanse uitmuntendheid te counteren, mobiliseert Zwitserland zijn briljantste talenten. Onder hen Hugo Wyss, een expert in fysische chemie, afgestudeerd aan de Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, bekend om zijn vele Nobelprijswinnaars. Voor hij in de horloge-industrie belandt, bouwt Wyss een reputatie op in Zweden bij ASEA, een gigant in elektrische engineering, met een specialisatie in halfgeleiders, cruciale elementen voor de ontwikkeling van kwartshorloges. 

De transistor heeft alles veranderd 

Na zijn tijd bij ASEA keert Wyss terug naar Zwitserland, bij FAVAG Microelectronics. Daar ontwerpt hij geïntegreerde schakelingen en siliciumtransistors, geïnspireerd door Bell Labs en het succes van de draagbare Sony-radio’s. “De transistor heeft alles veranderd. Een paar jaar tevoren leefden we nog in een wereld van buizen”, lacht hij. In 1975 erkent de horlogegigant ASUAG zijn talenten. Het bedrijf neemt hem aan om elektronische componenten te ontwikkelen, waardoor hij zich in het centrum van de technologische revolutie bevindt. ASUAG bezit op dat moment de merken Longines en Rado, maar het is vooral de grootste fabrikant van horlogeonderdelen dankzij zijn dochteronderneming Ébauches SA. Die ébauches, sets van niet-gemonteerde basisonderdelen, dienen als basis voor volledige uurwerken die geïntegreerd worden in horloges van grote merken als Tissot of Omega. Het is het ideale speelveld voor Wyss. “De horloge-industrie is als een auto: je hebt de carrosserie en de motor. Ik ben een motorbouwer”, zegt hij trots. 

“In Zwitserland worden buitenlandse innovaties soms afgewezen uit protectionisme”

Japan inhalen

Midden jaren zeventig heeft de ASUAG-dochter-onderneming Ébauches SA meer dan 25% van de wereldmarkt voor horlogemodules in handen, maar Japan komt alsmaar dichterbij. Als algemeen directeur, benoemd in 1976, richt Wyss het ASULAB-laboratorium op, waarin hij 80 universitaire onderzoekers samenbrengt. Samen verkennen ze piëzo-elektrische resonatoren, LCD-displays en andere innovaties om hun concurrentiepositie te behouden. Om de invasie van goedkope Japanse kwartshorloges tegen te gaan, vestigt hij een voorpost in Japan. Hij ontdekt daar een fundamenteel verschil met Zwitserland: het ‘not invented here’-syndroom. “In Zwitserland worden buitenlandse innovaties soms afgewezen uit protectionisme. In Japan daarentegen is de horloge-industrie gedreven door nieuwsgierigheid en expertise van buitenaf”, klaagt hij. Op de Japanse markt is kwarts onmisbaar geworden, met wereldberoemde merken als Seiko en de opkomst van Casio, dat ooit gespecialiseerd was in rekenmachines. 

“Wij waren de bakkers en de merken kochten onze broodjes”

Discreet samenwerken 

Wyss werkt discreet samen met Amerikaanse spionnen om cruciale informatie te verkrijgen en smeedt strategische banden met Amerikaanse dochterondernemingen. Hij brengt de kwartskristallen van Statek Corporation naar Zwitserland en werkt nauw samen met Ébauches Électroniques Marin, gespecialiseerd in CMOS-geïntegreerde schakelingen die worden gebruikt in iconische horloges als de Rolex Oysterquartz, die nu niet meer wordt verkocht. Maar zijn betrokkenheid gaat veel verder dan industriële spionage of technologische overdracht. Als leverancier voor andere merken beschikt Ébauches SA over een technische dienst die elk horloge nauwkeurig analyseert. “Wij waren de bakkers en de merken kochten onze broodjes. Ontwerpen betekende voor ons dat we actief betrokken waren”, benadrukt Wyss. 

Ontslaan en ontslag nemen 

Eind jaren zeventig staat Hugo Wyss voor enorme uitdagingen. ‘Voor 1975 knutselden we maar raak, bij gebrek aan geïntegreerde schakelingen. Dankzij ons doorzettingsvermogen produceerden we ongeveer 250.000 stuks zonder dat de kosten ontspoorden,’ herinnert hij zich. Maar de horlogecrisis dreigt aan de horizon. Begin jaren tachtig verkeert Zwitserland in een diepe recessie, versterkt door de devaluatie van de Amerikaanse dollar. “In een jaar tijd daalde de prijs van een horloge van 40 dollar naar 2 dollar. De productie van horloges daalde van 76 naar 48 miljoen. We raakten in een diepe crisis, met massale ontslagen. Iemand moest het vuile werk doen, maar persoonlijk voelde ik me daar niet toe in staat”, geeft Wyss toe. Ernst Thomke, gesteund door Nicolas Hayek, neemt de herstructurering op zich bij ETA SA, het voormalige Ébauches SA. “In drie jaar tijd zijn er 50.000 banen verdwenen in de Zwitserse horloge-industrie. Als bouwer besloot ik in 1982 ontslag te nemen, net voor de lancering van de Swatch. Het ergste was achter de rug. Ik had mijn missie volbracht”, zegt Wyss. Kort voor de triomfantelijke lancering van de Swatch in 1983 fuseert ASUAG met SIHH, een andere horlogegigant. Onder het verlichte leiderschap van Nicolas Hayek transformeert de nieuwe entiteit ASUAG-SIHH in Swatch Group, dat nu een pijler is van de wereldwijde horloge-industrie. 

Ecologische alternatieven 

Vandaag hebben de groeiende zorgen over de milieu-impact van batterijen en andere materialen geleid tot de zoektocht naar milieuvriendelijker alternatieven dan kwarts, zoals zonne-energie en kinetische energie. “Bij een elektronische kwartshorloge moet je regelmatig de batterijen vervangen. Een mechanische horloge heeft geen batterijen nodig en is dus de meest milieuvriendelijke optie”, legt Wyss uit. 

De kwartscrisis