Door de sancties na de invasie van Oekraïne is de prijs van een tanker fors gestegen. Deze scheepsmagnaten maakten recordwinsten. Minstens zeven reders zijn miljardair geworden.
In juni 2022 kwamen de grootste reders van Griekenland bijeen voor een conferentie in het Four Seasons resort in Vouliagmeni, een rijke voorstad ten zuiden van Athene. Drie maanden na de Russische invasie in Oekraïne bleken de reders een onorthodoxe kijk te hebben op de oorlog die de wereldeconomie op stelten zet.
‘Het is een tragedie voor de mensheid, maar tegelijkertijd schept het kansen,’ zei George Prokopiou, eigenaar van een van de grootste tankervloten ter wereld. ‘We moeten die kansen kunnen benutten,’ voegde Evangelos Marinakis eraan toe. Hij is de magnaat achter scheepvaartbedrijf Capital Maritime and Trading.
Tijdens dezelfde bijeenkomst, getiteld ‘Griekse Scheepvaart in de voorhoede van de wereldhandel’, deed Prokopiou een gewaagde voorspelling: ‘Tegen het eind van het jaar zullen we zeer, zeer goede markten zien in alle segmenten. Ik ben erg optimistisch. Schepen zullen veel meer opbrengen.’
Die voorspelling kwam uit. Zowel Prokopiou, 77, als Marinakis, 56, zijn miljardair geworden naarmate de waarde van hun schepen steeg en de omvang van hun imperium toenam. Prokopiou en Marinakis zijn respectievelijk $ 2,6 miljard en $ 3,6 miljard waard. Volgens VesselsValue hebben ze sinds 2022 123 nieuwe schepen besteld ter waarde van bijna $ 13 miljard. De vier rederijen van Prokopiou hebben nu 173 tankers, de schepen in aanbouw meegerekend: 54 meer dan in 2021.
De scheepsmagnaten maken deel uit van een nieuwe generatie Griekse miljardairs die hoge toppen scheren te land en ter zee. Forbes schat dat Griekenland in totaal minstens 12 scheepvaartmiljardairs heeft, meer dan ooit tevoren. Zeven van hen debuteren op de Forbes-ranglijst van miljardairs. Samen zijn ze $ 32 miljard waard – ongeveer 12% van het bruto binnenlands product van het land.
De tycoons zijn de laatste in een rij van avontuurlijke pioniers die teruggaan op iconische figuren als Aristoteles Onassis en Stavros Niarchos, die na de Tweede Wereldoorlog de wereldwijde handel in olietankers lanceerden en beroemd werden om hun glamoureuze huwelijken en levensstijl. De nieuwe groep zit al tientallen jaren in de scheepvaart maar hield zich tot nu toe veel meer op de achtergrond. Ondanks hun succes wilde geen van hen met Forbes praten. Hun vertegenwoordigers wilden geen commentaar geven of reageerden niet.
Nieuw is dat de waarde van hun holdings – die vooral tankers omvatten – de afgelopen twee jaar met miljarden dollars is gestegen. Dat komt door de oorlog in Oekraïne, die de wereldwijde grondstoffenmarkten op hun grondvesten deed daveren en een stormloop veroorzaakte op grote tankers om olie over de hele wereld te vervoeren. In totaal bestelden de bedrijven van de Griekse scheepsmagnaten tussen januari 2022 en maart 2024 nieuwe schepen ter waarde van bijna 200 miljard dollar. Volgens VesselsValue verkochten ze ook 68 oudere schepen voor bijna 3 miljard dollar.
‘De reders zijn de grootste kapitalisten van dit land’, zegt Gelina Harlaftis, professor in maritieme geschiedenis en directeur van het Instituut voor Mediterrane Studies van de Stichting voor Onderzoek en Technologie-Hellas in Kreta. Forbes telt een recordaantal van 12 Griekse scheepsmiljardairs, met zeven debutanten in de miljardairsclub. Een andere reder, George Economou, keert terug na een afwezigheid van 16 jaar.
Vloten en fortuinen
Volgens Forbes zijn er nu 12 Griekse miljardairs in de scheepvaartindustrie. Een recordaantal. Zeven van hen sluiten zich aan bij de club van negen nullen en een andere, George Economou, maakt een comeback na een afwezigheid van 16 jaar.
Nadat de Russische troepen Oekraïne waren binnengevallen in februari 2022, stelden de VS en Europa een verbod in op de import van Russische olie over zee. Later legden ze een prijsplafond op voor Russische olie, bedoeld om de winsten van Poetin te beperken en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de olie zou blijven stromen. Veel westerse bedrijven besloten helemaal uit de oliehandel te stappen wegens te riskant. Niet zo de Grieken, die een geschiedenis hebben van operaties in de marge van de wereldeconomie.
Er is geen bewijs dat de miljardairs de sancties hebben overtreden, maar ze hebben zeker geprofiteerd van de situatie. ‘Als er een kans is om legaal zaken te doen, zullen ze die benutten,’ zegt Ioannis Theotokas, professor in management van scheepvaartbedrijven aan de Universiteit van Piraeus in Griekenland.
Voor de oorlog ging de Russische olie vooral naar Europa. Na het Europese verbod werd veel olie omgeleid naar India en China. Dat impliceert veel langere reizen voor de tankers en hogere tarieven voor de reders die de reizen maken. Een typische reis van de Russische Oostzeehavens naar de westkust van India, de populairste route voor Russische olie, kan naar schatting 8 miljoen dollar aan inkomsten opleveren – 60% meer dan het gangbare tarief in oktober 2023 en vijf keer zoveel als in 2021.
De Grieken hebben rechtstreeks geprofiteerd van die hogere prijzen. Volgens een analyse van het KSE-instituut van de Kyiv School of Economics op basis van gegevens van grondstoffeninformatiebedrijf Kpler, verscheepten Griekse bedrijven 28% van alle Russische olie-export tussen april 2022 en februari 2024. De bedrijven van de Griekse magnaten – TMS Tankers van George Economou, Minerva Marine van Andreas Martinos en Dynacom Tankers van Prokopiou – behoorden in die periode tot de vijf grootste verschepers van Russische olie. De andere twee waren in Dubai gevestigde schijnvennootschappen, opgericht door het Russische staatsbedrijf Sovcomflot. Die twee werden in december 2023 en februari van dit jaar door het Amerikaanse ministerie van Financiën gesanctioneerd. Geen van de Griekse bedrijven is gesanctioneerd en er zijn geen aanwijzingen dat ze sancties tegen Rusland hebben overtreden. Een woordvoerder van Minerva Marine weigerde commentaar te geven. De vertegenwoordigers van TMS en Dynacom reageerden niet op onze vragen.
‘[De Grieken] verschepen slechts 30% van de Russische ruwe oliestromen, maar dat is genoeg om een nieuwe scheepsbouwgolf te financieren,’ zegt Viktor Katona, hoofdanalist ruwe olie bij Kpler.
Tankers zijn nu gebonden aan langere reizen, waardoor de totale vraag toeneemt. Dat heeft geleid tot een stijging van de prijzen voor nieuwe tankers met meer dan 40% sinds 2021, volgens de Atheense scheepsmakelaar Xclusiv. Verouderde schepen die vroeger gesloopt zouden worden, worden nu voor hogere prijzen verkocht op de tweedehandsmarkt. De meeste zijn verkocht aan de zogenaamde ‘schaduwvloot’ van bedrijven die geregistreerd staan in obscure rechtsgebieden, met schepen die zonder westerse verzekering varen en hun locatie verdoezelen of schip-tot-schip transfers uitvoeren om Russische olie te verhandelen in strijd met de westerse sancties. Zelfs vijftien jaar oude tankers worden nu verkocht voor meer dan het dubbele van de gangbare prijs begin 2021.
Scheepvaartbedrijven hebben al lang een bijzonder grote rol gespeeld in de Griekse economie. Griekse bedrijven bezitten 17% van alle schepen wereldwijd – meer dan elk ander land – en 31% van alle olietankers ter wereld. Met een waarde van bijna 150 miljard dollar is het de meest waardevolle vloot ter wereld, volgens de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling en Clarksons Research. In 2022 waren scheepvaartbedrijven goed voor 7% van het Griekse BBP en droegen ze 22 miljard dollar bij aan de economie van het land, aldus de Unie van Griekse Reders.
Griekenland is dan ook een goede plek voor reders. Volgens een artikel in de Griekse grondwet van 1953 zijn lokale scheepseigenaren vrijgesteld van persoonlijke of vennootschapsbelasting op de winst van hun schepen. In plaats daarvan betalen ze een ‘tonnagebelasting’ op basis van het laadvermogen van elk schip. De belasting geldt voor schepen die geregistreerd zijn in Griekenland én het buitenland, zolang het bedrijf een beheerkantoor in Griekenland heeft. En in 2022 heeft Athene een wet aangenomen die de vrijwillige belasting op dividenden en vermogenswinsten voor scheepvaartmaatschappijen verlaagt van 10% naar 5%.
Waar gaan die (bijna) belastingvrije winsten naartoe? Naast de betalingen van nieuwe tankers hebben de Griekse scheepvaartmiljardairs hun geld gestopt in voetbalteams, tv-zenders, kranten, onroerend goed en de typische aankoop van elke miljardair: jachten. De meeste van hun bedrijven opereren vanuit dezelfde zuidelijke Atheense buitenwijken aan de Egeïsche kust. Ze bezitten paleisachtige huizen in dezelfde chique buurten. De nieuwe miljardair Diamantis Diamantides bezit een aantal villa’s naast het Four Seasons resort in Vouliagmeni, op een steenworp afstand van de Armonia Residences, een verzameling luxeappartementen van George Economou, die na 16 jaar weer miljardair is geworden.
De miljardairs concurreren net zo goed in de ether en op het voetbalveld als op de scheepvaartroutes. De twee succesvolste professionele voetbalteams van Griekenland, Olympiakos en Panathinaikos, zijn voor het grootste deel in handen van respectievelijk Evangelos Marinakis en Giannis Alafouzos. De twee magnaten bezitten rivaliserende mediaconglomeraten en tv-zenders. Themistocles Alafouzos, broer van Gianni, heeft de grootste kranten van het land in portefeuille. De broers Alafouzos zijn individueel geen miljardairs, maar Forbes schat dat ze samen $1,2 miljard waard zijn.
Uiteraard zijn sommige tycoons ook in de politiek gedoken. Marinakis zit in de gemeenteraad van Piraeus, een havenstad ten zuiden van Athene. Athanasios Martinos heeft onlangs zijn ambtstermijn afgerond als burgerlijk bestuurder van de berg Athos, een autonome regio waar zo’n 1780 orthodoxe monniken wonen. Zijn dochter Georgia zat van 2012 tot 2023 in het Griekse parlement.
Terwijl de waarde van hun vloten omhoogschoot, hebben de reders ook buiten Griekenland veel geld uitgegeven. Marinakis, die in 2017 80% van het Engelse Premier League team Nottingham Forest kocht, gaf de afgelopen twee seizoenen bijna 350 miljoen dollar uit aan nieuwe spelers. Hij kondigde afgelopen november een investering aan van 22 miljoen dollar in het Portugese voetbalteam Rio Ave.
Economou en Prokopiou hebben intussen ook uitgestrekte vastgoedportefeuilles opgebouwd. Prokopiou bezit naar schatting 90 miljoen dollar aan onroerend goed, waaronder huizen in Portofino (Italië) en in de Londense wijk Mayfair, evenals het megajacht Dream van 349 voet, ter waarde van $ 42 miljoen. Het heeft twee buitenzwembaden en een helikopterplatform. Economou heeft een geschat vermogen van $ 150 miljoen aan huizen in Londen, Manhattan, Saint-Tropez en St. Barts, plus een kunstcollectie van $ 250 miljoen, met werken van Pablo Picasso en Kazuo Shiraga. Een deel daarvan is te zien in zijn privémuseum in Athene.
Rederijen in Griekenland zijn meestal een familieaangelegenheid. Verscheidene van de huidige Griekse scheepvaartbaronnen, waaronder Marinakis en de broers Andreas, Athanasios en Constantinos Martinos (allemaal miljardairs), traden in de voetsporen van hun ouders maar stuwden hun scheepvaartbedrijven naar nieuwe hoogten. Anderen, zoals Prokopiou, bouwden een dynastie op vanuit het niets, maar zijn al begonnen met het stokje door te geven van het aan hun kinderen. Prokopious dochter Ioanna leidt een van zijn vier bedrijven, Sea Traders. De zoon van Diamantis Diamantides runt zijn eigen tankerbedrijf.
Griekse reders zijn nooit bang geweest om geld te verdienen in controversiële omstandigheden. De familie Vardinoyannis – tegenwoordig geleid door de 91-jarige miljardair Vardis – probeerde in de jaren 60 een VN-embargo te doorbreken om olie te verschepen naar het blanke minderheidsregime in Rhodesië (nu Zimbabwe) via een pijplijn in Mozambique. Na een confrontatie met de Britse marine vertrok het schip zonder zijn lading te lossen.
Uit gelekte documenten die Forbes kon inkijken, blijkt hoe ver minstens één Griekse reder ging om contracten met Russische leiders in de wacht te slepen. In december 2016 schreef Prokopiou een brief aan Igor Sechin, de CEO van het Russische staatsoliebedrijf Rosneft en een van Poetins vertrouwelingen. Hij wilde zijn business met Moskou uitbreiden en liet de brief persoonlijk afleveren bij Sechin, met een voorstel voor een ‘wederzijds voordelige’ deal om de olie en het gas van Rosneft te verhandelen via zijn tankervloot. De brief bevatte een ontwerpovereenkomst waarin werd beschreven hoe Prokopious vloot Russische fossiele brandstoffen rechtstreeks met India en China zou verhandelen, om zo de grootste olietraders ter wereld te omzeilen. De brief maakte deel uit van de Babakov Leaks, een schat aan documenten van het e-mailaccount van het Russische parlementslid Alexander Babakov, dat het Oekraïense hackerscollectief Cyber Resistance heeft gedeeld met het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) en zijn partners, waaronder Forbes. Vertegenwoordigers van Prokopiou en Rosneft reageerden niet op verzoeken om commentaar.
Meer recent, in juni 2020, legden de VS sancties op aan twee schepen van Dynacom (Prokopiou) en Thenamaris (van de nieuwbakken miljardair Constantinos Martinos), voor het vervoer van Venezolaanse olie. Minder dan een maand later werden ze van de sanctielijst gehaald, nadat beide bedrijven beloofd hadden om de handel met Venezuela te stoppen.
‘De Grieken beheersen de commerciële vloot,’ zegt Katona van Kpler. ‘Ze zijn ook erg ondernemend. Nadat de sancties tegen Venezuela in 2023 werden versoepeld, waren de Griekse reders de eersten om zaken te doen.’
Toen Russische troepen Oekraïne binnenvielen in februari 2022, zwoeren sommige reders – zoals Maria Angelicoussis, de rijkste persoon van Griekenland – geen Russische olie te vervoeren. Anderen keken de eerste weken na de invasie de kat uit de boom, maar die houding veranderde snel.
‘Toen de oorlog begon, namen we de beslissing om niet naar Rusland te gaan omdat we net als iedereen erg emotioneel waren en ons erg aangesproken voelden door wat er aan de hand was,’ zei de financieel directeur van Okeanis Eco Tankers van Alafouzos tijdens een resultatenbespreking in augustus 2022. ‘Maar naarmate de tijd vorderde, realiseerden we ons dat ten eerste veel van onze concurrenten en bovendien al de grote spelers olie uit Rusland haalden.’
Afgelopen november meldde Reuters dat verschillende Griekse bedrijven – waaronder TMS Tankers van Economou, Minerva Marine van Andreas Martinos en Thenamaris van Constantinos Martinos – gestopt waren met het verschepen van Russische olie. Maar volgens de trackinggegevens van MarineTraffic, geanalyseerd door Forbes, waren sinds februari minstens 37 tankers van TMS, Minerva en Thenamaris uit Russische havens vertrokken of onderweg naar Rusland. De handel in Russische olie en olieproducten blijft legaal zolang bedrijven zich houden aan het prijsplafond van $ 60 per vat olie en aparte prijsplafonds voor producten als diesel en stookolie. Woordvoerders van Thenamaris en Minerva Marine weigerden commentaar te geven op commerciële zaken. De vertegenwoordigers van TMS reageerden niet op vragen.
‘Twee jaar na het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne heeft Rusland meer dan $ 650 miljard verdiend met de export van fossiele brandstoffen, waarvan $ 193 miljard met de verkoop van ruwe olie’, zegt Andrii Pozniak, een woordvoerder van het Oekraïense anticorruptieagentschap NACP. ‘Griekse reders die Russische olie vervoeren, speelden een belangrijke rol in dat proces.’
Europa heeft actie ondernomen om de import van Russische olie te beperken, maar dat geldt niet voor Russisch vloeibaar aardgas (LNG). Hoewel LNG een relatief klein deel van de Griekse activiteiten is in vergelijking met olie, heeft die beslissing nog meer mogelijkheden gecreëerd. Politico en de Belgische krant Le Soir meldden onlangs dat Prokopiou in de zomer van 2022 bij de Europese Commissie had gelobbyd om een mogelijk verbod op Russisch LNG af te wenden. (Prokopious dochter, Ioanna, vertelde Politico dat ze gewoon een lobbyist van de Europese Unie had gevraagd om ‘EU-importregels te helpen uitleggen’. Vertegenwoordigers van Prokopiou reageerden niet op het verzoek van Forbes om commentaar. Toen de EU in december 2022 een nieuw sanctiepakket aankondigde, bevatte het uitzonderingen voor LNG.
Dat betekent dat Prokopiou, die 42% van de beursgenoteerde LNG-tankerfirma Dynagas LNG Partners bezit – een belang van ongeveer 60 miljoen dollar – Russisch gas naar Europa kon blijven verschepen. Twee van de zes schepen worden gecharterd voor het Yamal LNG-project in Noord-Rusland, dat goed is voor 43% van de inkomsten van het bedrijf in 2023 – tegenover 39% voor de oorlog. Veel van dat gas wordt geëxporteerd naar Europa.
De wereldwijde LNG-prijzen stegen in 2022 tot recordhoogte en stabiliseerden in 2023. Dat is een zegen voor de Griekse verladers: Marinakis bezit 56% van het beursgenoteerde Capital Product Partners – een belang ter waarde van $ 500 miljoen – dat in november een deal van $ 3,1 miljard aankondigde om 11 nieuwe LNG-tankers te bestellen en zijn vloot van containerschepen af te stoten. Een maand later verkocht hij een belang van 18% in het bedrijf aan een investeringsmaatschappij onder leiding van de Griekse vastgoed- en scheepvaartmiljardair Ioannis Papalekas voor 160 miljoen dollar.
De vette jaren zullen niet eeuwig blijven duren. Uiteindelijk zal de volatiele tankermarkt tot rust komen, waardoor er een einde zal komen aan de hausse die van zoveel Griekse reders miljardairs heeft gemaakt. Maar door de hoeveelheid geld die ze hebben geïnvesteerd in de aankoop van nieuwe, modernere schepen, de winst die ze hebben behaald door afgedankte schepen voor veel geld te verkopen en de Russische olie die ze tegen een premie hebben verscheept, zullen ze de komende jaren zeker sterker staan.
Zolang er geld te verdienen valt – en de risico’s niet te groot zijn – zullen Griekse bedrijven waarschijnlijk hun oude tankers blijven verkopen aan schijnvennootschappen die banden hebben met Rusland, terwijl ze een mooi bedrag verdienen met de handel in Russische olie. En als de hausse voorbij is, staan ze klaar om de volgende kans te grijpen, gewapend met gloednieuwe tankers die miljarden dollars waard zijn
‘De Griekse reders zijn als huurlingen’, zegt Adi Imsirovic, een voormalig oliehandelaar en senior medewerker bij het Center for Strategic and International Studies. ‘Als er veel geld mee gemoeid is, vinden mensen altijd wel een manier.’
