Op 19 april vernamen we het overlijden van baron Guy Ullens de Schooten Whettnal, de Belgische zakenman, mecenas, filantroop en verzamelaar van hedendaagse kunst, die recent nog betrokken raakte bij een bijzonder duister familieverhaal. Vandaag duiken we opnieuw in de wortels van een iconische familie uit de Belgische aristocratie.
Vier eeuwen geleden begon in Antwerpen de opmars van een van de meest illustere dynastieën van het land. De familie Ullens de Schooten bouwde fortuin en roem op door huwelijken en internationale handelsactiviteiten in zeer uiteenlopende sectoren. Tegelijkertijd kende de familie tegenslagen, opstanden en, in maart 2023, een tragedie. Dit is het verhaal van de Ullens de Schooten, met als meest prestigieuze tak Ullens de Schooten Whettnall.
Akte I: Van Rotterdam naar Antwerpen
Op een landgoed van 60 hectare in Schoten, vlakbij Antwerpen, staat een kasteel, waar nu een cultureel centrum huist, nadat de gemeente het in 1951 kocht. Boven de poort prijkt nog steeds het wapenschild van de famillie Ullens de Schooten met zijn zwarte adelaars, rode chevrons en de spreuk “Deo duce, comite fortuna”, wat vertaald kan worden als “God als gids, het geluk als partner”. Geluk of fortuin, in de geldelijke betekenis van het woord, want dat past beter bij de geschiedenis van de familie aan wie de plek ooit toebehoorde. Die was immers nauw verweven met geloof, maar vooral met fortuin.
De wortels van de familie gaan terug tot de Spaanse Nederlanden, het toneel van gewelddadige conflicten tussen de katholieke machthebbers en protestantse opstandelingen. Daar leefde de eerste Ullens van wie we vandaag sporen kennen: Henri, die stierf voor het ontstaan van de calvinistische Republiek der Verenigde Nederlanden (1581-1795), de voorbode van het huidige Nederland. Volgens de Nobiliaire de Belgique van 1853 “vestigde de familie Ullens zich in België in het begin van de 17e eeuw, in de persoon van Henri Ullens, die van Rotterdam naar Antwerpen kwam”.
Akte II: Van welvaart tot adel
Henri’s achterkleinzoon en diens broers Jean-Baptiste en François-Godefroid, kanunnik van Antwerpen, werden in 1693 door Karel II van Spanje in de adelstand verheven.
“Bogen op een verheffing in de adelstand die teruggaat tot het Ancien Régime is geen geringe prestatie”
“In België werd meer dan 90% van de adellijke families verheven na de oprichting van het land”, legt Jean-François Houtart uit, auteur van het boek Anciennes familles de Belgique (uitgegeven in 2008 door het Office généalogique et héraldique de Belgique). “Bogen op een verheffing in de adelstand die teruggaat tot het Ancien Régime is geen geringe prestatie. Plus twee erkenningen van adeldom, in 1816 en 1822”. Maar er waren nog andere tekenen van prestige: “Al heel vroeg bezat de familie heerlijkheden in Brabant, Oost-Vlaanderen en rond Antwerpen, die aanzienlijke inkomsten genereerden en hun hoge rang bewezen. In de 18e eeuw bracht de familie ook drie grote kapelaans van Antwerpen voort, een positie die een groot vermogen vereiste, want van hen werd verwacht dat ze met hun persoonlijke fortuin een jaar lang alle behoeftigen van de stad hielpen. Hun ambitie was om in de adelstand verheven te worden of een andere titel te krijgen”. De Ullens waren dus rijk. Zelfs in Nederland behoorden ze volgens de Nobiliaire de Belgique tot “de klasse van de patriciërsfamilies”, met andere woorden de hogere bourgeoisie of zelfs de aristocratie. “Voor 99% omdat ze in de handel zaten”, zegt Jean-François Houtart. “Destijds in Antwerpen moesten ze de rol van koopman, reder en bankier combineren: je charterde een schip om goederen van heel ver weg op te halen, en wanneer het schip eenmaal terugkwam, verdiende je veel geld. Tot op het punt dat je je eigen bankier werd. Wie op deze manier te werk ging, was een echte ondernemer”.
Akte III: Van Ullens tot Ullens de Schooten Whettnall
Welvarend en tot de adelstand verheven – het wapenschild draagt nog een andere spreuk: “Renovabitur et orietur viror”, oftewel “Het jonge groen zal opnieuw opschieten” – sloeg de familie Ullens haar vleugels uit: in de loop van de eeuwen leverde ze verschillende geestelijken, een schepen in Antwerpen, burgemeesters in Mortsel en Schoten, provincieraadsleden, Kamerleden, diplomaten, een secretaris van de eerste minister enzovoort.
Het huwelijk van François Ullens met Marie-Thérèse Cornelissen de Schooten in 1791 betekende een nieuwe mijlpaal in de familiegeschiedenis: hun nakomelingen werden bekend als Ullens de Schooten, hoewel de naam pas in 1912 officieel werd toegevoegd toen kasteel Schoten deel ging uitmaken van hun landgoed. Andere huwelijken een eeuw later veranderden de situatie nog verder: in 1893 trouwde Charles met barones Isabelle Whettnall, wiens voorouders afkomstig waren uit Wrexham in Wales. In 1926 verkregen hun zonen de toevoeging van Whettnall aan hun naam en de overdracht ervan aan al hun nakomelingen. Sindsdien ontwikkelden zich dus twee verwante takken: de Ullens de Schooten en de Ullens de Schooten Whettnall. Die laatste is het meest bekend. In 1926 trouwde Jean, zoon van Charles en Isabelle, met Marie-Thérèse Wittouck. Zij was de dochter van Frantz Wittouck, die samen met zijn broer Paul eigenaar was van de suikerraffinaderij van Wanze en vooral van de Tiense Suikerraffinaderij. Die verbintenis maakte deze tak van de Ullens-dynastie nog welvarender en bracht drie kinderen met een bijzondere toekomst voort.
Akte IV: Van de koninklijke familie tot een kolossaal fortuin
In 1962 trouwde Charles-Albert, de oudste zoon, met Madeleine Bernadotte, achterkleindochter van koning Oscar II van Zweden en Noorwegen en volle nicht van koning Boudewijn en koning Albert II. Vanaf dat moment waren de Ullens de Schooten Whettnall nauw verbonden met de Belgische koninklijke familie.
Astrid, de jongste dochter en inmiddels meer dan 85 jaar oud, werd een buitenbeentje in de adellijke wereld: ze scheidde op 70-jarige leeftijd, maakte fotoreportages in Afghanistan en richtte in Vorst de Stichting A op, met als doelstelling de creatie, kennis en conservatie van het fotografisch beeld te ondersteunen. Ze geniet veel respect in de internationale fotografiewereld.
Dan is er nog Guy, die op 31 januari 90 is geworden. Als baron – een titel die sinds 2013 overdraagbaar is op al zijn erfgenamen – en kunstverzamelaar, richtte hij een bedrijf op dat metalen verpakkingen produceerde en nam in 1973 de leiding over van de Tiense Suikerraffinaderij, samen met onder anderen Eric Wittouck. De groep groeide uit tot een multinational en werd in 1989 verkocht aan Südzucker, de grootste suikerproducent ter wereld, voor het equivalent van een miljard euro. Dat kapitaal werd ondergebracht in de Artal Group, de holding die in Luxemburg werd opgericht door de families Ullens de Schooten Whettnall en Wittouck. In 1999 kocht de holding Weight Watchers voor een bedrag van 735 miljoen dollar en trok ermee naar de beurs. In 2000 verkocht Guy zijn aandelen in Artal aan Eric Wittouck en ging hij met pensioen. In 2011 werd zijn fortuin geschat op 3 miljard euro en behoorde hij volgens het tijdschrift Bilan tot de 300 rijkste mensen van Zwitserland, waar hij gedomicilieerd is in het kanton Wallis. Ondertussen lanceerden hij en zijn tweede vrouw, Myriam Lechien, een aantal filantropische projecten, zoals de Ullens Education Foundation in Nepal (2006), het Ullens Center for Contemporary Art in Peking (2007) en de Mimi Ullens Foundation (2006), gewijd aan de ondersteuning van kankerpatiënten in België, Frankrijk en Zwitserland.
Akte V: Van weelde tot tragedie
Guy en Myriam Ullens leefden in grote weelde, met eigendommen in Lasne, Saint-Tropez en Verbier, een landhuis in Los Angeles voor Myriams dochter, een jacht van
50 meter, vrienden in de internationale showbizz en in 2009 de lancering van het luxueuze reiskledingmerk Maison Ullens, goed voor een investering van 85 miljoen, met
70 winkels in Europa en de VS. Daardoor leek het fortuin te slinken. Op 20 oktober 2015 gaf de baron op Asia Now, de Aziatische kunstbeurs in Parijs, toe dat het museum dat ze in Peking hadden opgericht “ons duizend keer meer heeft gekost dan geschat, we zijn er bijna in gebleven”. Hij bekent verder dat hij “altijd dezelfde fout maakt: eerst bouw ik een mooie fabriek, dan kijk ik wat we erin gaan zetten en hoe we het gaan verkopen” (1). De baron balanceerde weliswaar niet op de rand van een faillissement, maar de verkoop van het jacht en de chalet in Zwitserland waren een teken aan de wand. Was dat de reden waarom Nicolas, een van Guy’s zonen, Myriam uiteindelijk vermoordde? Omdat er zoveel geld naar de twee kinderen van zijn stiefmoeder ging?
“Het proces tegen Nicolas Ullens moet uitwijzen in hoeverre de verdamping van het fortuin van zijn vader een rol heeft gespeeld bij zijn daad”
Het proces tegen de man die elf jaar lang inlichtingenagent was van de Staatsveiligheid (2) zal moeten uitwijzen in hoeverre de verdamping van het fortuin van zijn vader een rol speelde bij zijn daad. Hoe dan ook laat deze tragedie zien dat, ongeacht de afkomst en zelfs met God als gids, de duivel kan toeslaan.
(1) Commentaren opgediept door LouvignyMedia in de documentaire Le meurtre de la baronne Ullens, die werd uitgezonden op AB3.
(2) Eind jaren 2010 beschuldigde hij herhaaldelijk voormalig minister en Eurocommissaris Didier Reynders, die ondertussen in opspraak is gekomen, van corruptie en witwaspraktijken.
Hedendaagse erfgenamen
• Bij de Ullens de Schooten Whettnall.
Astrid, dochter van Charles-Albert en Madeleine, maakte carrière als actrice en scenarioschrijfster. In 2017 won ze de Magritte voor beste actrice voor haar rol in La route d’Istanbul. Daarnaast speelde ze onder andere ook in Baron noir, Le monde nous appartient, Les rayures du zèbre, Yves Saint Laurent en Quitter la nuit. Haar zus, Sophie, van wie societyjournalisten aan het eind van de 20e eeuw voorspelden dat ze de verloofde van de toekomstige koning Felipe VI van Spanje zou worden, wordt nationaal en internationaal erkend voor haar schilderijen, video’s en installaties.
Yves, een van de zonen van Guy, is schilder en fotograaf, net als zijn oudere broer Philippe. Beiden worden erkend voor hun werk. Brigitte, hun zus, legt zich toe op de organisatie van evenementen met het bedrijf Intuition. Onder de volgende generatie zijn er verschillende Ullens de Schooten Whettnall actief in consultancy en adviesdiensten, onder meer op het vlak van AI, blockchaintechnologie en marketing. Ook buiten België, zoals Garance, de kleindochter van Guy, in de Dominicaanse Republiek of zijn neef Christophe, die in Londen onder de kortere en eenvoudigere naam Chris Ullens actief is als regisseur van animatie- en reclamefilms.
• Bij de Ullens de Schooten.
In deze tak van de familie vinden we onder andere Bernard, multiondernemer in vastgoed, Jean, die in 2018 verkozen werd in de gemeenteraad van Sint-Lambrechts-Woluwe, Maxime, uitgeroepen tot Wijnmaker van het Jaar 2020 door Gault&Millau en gevestigd in Marzilly in de Champagne, en Fernand, sinds 1989 verwikkeld in de zaak-Biorim, genoemd naar het Belgische laboratorium voor klinische biologie waarvan hij medebeheerder was. Na zijn veroordeling wegens fraude heeft hij talrijke beroepsprocedures aangespannen.
