Kunst bestaat al bijna net zo lang als de mensheid. Van gravures en inschriften als een vorm van politieke propaganda tot hedendaagse kunst die fungeert als een spiegel van de huidige samenleving. Maar het heeft ook een opvallende positie ingenomen als een alternatieve investeringsmogelijkheid. En ook zeker in België heeft hedendaagse kunst zich ontwikkeld tot een markt waar kunstwerken niet alleen gewaardeerd worden vanwege hun esthetische waarde, maar ook als tastbare activa met het potentieel om in waarde te stijgen.
De kunstmarkt heeft de afgelopen decennia aanzienlijke groei doorgemaakt, waarbij investeerders steeds vaker kunstwerken beschouwen als een aanvulling op hun beleggingsportefeuille. Veel hedendaagse Belgische kunstenaars experimenteren met verschillende stijlen en media, wat in ons land leidt tot een dynamische en diverse markt. Al helemaal in het huidige digitale tijdperk. Voor investeerders biedt dit een brede selectie van kunstwerken om uit te kiezen, variërend van schilderijen en sculpturen tot digitale kunst en installaties.
Goud geld
Hoewel de Belgische schilder James Ensor leefde in een periode voor de term “hedendaagse kunst” werd geïntroduceerd, heeft zijn werk een blijvende invloed gehad op de moderne en hedendaagse kunst. Zijn schilderijen, waaronder het beroemde “De Intrige,” vertonen een unieke mix van symbolisme, satire en expressionisme.
Kijken we naar levende kunstenaars – want dat is een heel groot verschil in de kunstwereld – dan denken we bijvoorbeeld aan Michaël Borremans. De Belgische een schilder en filmmaker creëert surrealistische en enigmatische werken. In 2011 creëerde Borremans het schilderij “Girl with Duck.” Een jaar later werd het voor het eerst verkocht via zijn New Yorkse galeriehouder, David Zwirner, aan de Chinees-Indonesische verzamelaar Budi Tek. Drie jaar later kwam het opnieuw op de markt en werd het geveild bij Sotheby’s tijdens een veiling hedendaagse kunst voor 2,04 miljoen pond, omgerekend 2,7 miljoen euro. De eigenaar boekte aanzienlijke winst, aangezien de initiële schatting van het schilderij tussen 600.000 en 1 miljoen pond lag, wat slechts de helft was van het uiteindelijke resultaat. Desalniettemin zag de kunstenaar zelf maar weinig financieel voordeel uit de verkoop. Hoewel hij wel profiteerde van het Europese volgrecht, was dit recht beperkt tot 12.500 euro.
Waar begin je?
Natuurlijk moeten we nu niet gelijk te hard van stapel lopen, want het is waar dat de kunstwereld in het algemeen niet de ongelooflijke snelle winsten met zich meebrengt die andere beleggingen wel kunnen bieden. Maar het biedt je wel de kans om lange tijd iets moois te bezitten terwijl het je op de lange termijn ook fantastische rendementen kan opleveren als je bereid bent om geduldig te zijn.
Voor iedereen die op deze manier serieus wil investeren in hedendaagse Belgische kunst, heeft Sofie Van de Velde tips. Sofie heeft twee galerieën in Antwerpen en is (onder)voorzitter van de Federatie van Europese Kunstgaleries. Elke dag, al sinds haar geboorte, staat voor haar in teken van kunst.
Allereerst is het belangrijk om het verschil te kennen tussen de primary market en de secondary market. De primary market verwijst naar de eerste verkoop van een kunstwerk, meestal rechtstreeks van de kunstenaar of de galerie die het werk vertegenwoordigt aan een eerste koper. De secundaire markt betreft de latere verkoop van een kunstwerk nadat het al een keer op de primaire markt is verkocht. Dit kan gebeuren via veilingen, kunsthandelaren, verzamelaars of andere kanalen waarbij kunstwerken van de ene eigenaar naar de andere gaan na hun oorspronkelijke aankoop. Wij richten ons op de primary market.
“Als je wil investeren, dan raad ik aan om in jong te investeren. Waarom? Één: het kost nog niet zoveel. Twee: je kunt meegroeien met de kunstenaar. Drie: ook de waarde groeit enorm mee want de kunstenaar heeft nog een groot traject af te leggen. Dat is dus bijvoorbeeld anders bij kunstenaars zoals Andy Warhol. Hij heeft z’n vaste waarde al. Je betaalt daarbij veel meer, en ook als je het wil doorverkopen dan zal de marge klein zijn. Die waarde verdubbelt niet elke dag. Het stijgt wel, maar niet zoveel als bij jonge kunstenaars. En het is misschien ook niet zo spannend. Als je écht wil investeren in kunst, doe je dat in jong talent.”
En doe het eigenlijk ook niet enkel vanuit de investeringsmogelijkheid. Dat ga je heel snel heel saai vinden. Dat is hetzelfde als dat je flessen wijn koopt, maar je mag er nooit van drinken. Daar zou je niet heel veel aan hebben. Zoals gezegd kun je in dat geval misschien voor andere aandelen kiezen, of zelfs je geld op de bank laten staan. Het is pas zinvol voor mensen die is moois willen kopen, daar lang van genieten en je hopen dat het ook wat kan groeien.
Promotiegalerieën
Binnen de galerieën in die primary market zijn er belangrijke verschillen om te kennen. “Sommige galerieën hangen enkel de kunst van een kunstenaar aan de muur. Als het is verkocht, dan wordt er gewoon iets nieuws gehangen. Dat kan, maar als je daar komt, en je vraagt of de kunstenaars veel waard worden, dan is die kans klein. Waarom? Als je een kunstenaar wil verankeren in een internationaal netwerk als galerie, en daarmee dus meer waard laten worden, dan is dat keihard werken. Dat gebeurt bij een promotiegalerie wel. Zoals het woord zegt, promoten zij de kunstenaars en zorgen dat zoveel mogelijk mensen die kunst kunnen bekijken. Maar er zijn dus galerieën die daar niet naar richten. Zij willen verkopen en geen engagement aangaan met de kunstenaar om naar beurzen te gaan, boeken van te maken en de kunstenaar ook op andere plekken te laten groeien.”
Je vraagt je dan misschien af: hoe weet ik dan of ik een goede galerie binnenstap? Eentje die zijn best doet om kunstenaars te promoten? Van de buitenkant lijkt het allemaal mooi, esthetisch, strak. Met zo’n eenvoudige gevel, weinig opsmuk en perfect gerichte spots om de kunstwerken te accentueren, de een nog mooier en meer beloftevol dan het ander. Volgens Sofie kun je digitaal al heel veel vinden. Een promotiegalerie is regelmatig open en heeft een consequent programma dat elke keer terugkomt. “Sowieso is er ook een associatie van alle galerieën in een bepaalde stad of gebied. In Antwerpen hebben we Antwerp Art, een organisatie waar alle erkende musea en galerieën in zitten. Om daarbij te komen, moet je eerst aangesloten geraken volgens de criteria. Kijk dus ook op de website van die associatie.”
Sta je in een galerie waarbij je een goed gevoel hebt, durf dan vragen te stellen. Waarom kost iets de prijs dat het kost? Hoewel exemplaren zijn ervan? Hoe is de duurzaamheid errond? Het is belangrijk dat de galerie antwoorden op die vragen heeft. Het laatste wat iemand moet denken, is dat diegene in ’t zak wordt gezet.
The Belgians arrived
Belgische kunstenaars worden vaak beïnvloed door de complexe geschiedenis en de culturele diversiteit van België. Buitenlandse kijkers kunnen geïnteresseerd zijn in hoe deze invloeden tot uiting komen in de hedendaagse kunstwerken. “Mijn buitenlandse collega’s appreciëren vooral onze rijke kunstgeschiedenis hebben. De kunst van Aziatische landen is bijvoorbeeld totaal anders. Zij zijn vooral heel sterk in het reproduceren van dingen. In België hebben we vooral veel kwaliteit.” Ook heeft het goede onderwijsstructuur invloed hebben op hoe mensen Belgische kunst waarderen en interpreteren. Het aanbieden van goede kunstopleidingen stelt studenten bloot aan verschillende artistieke stromingen, technieken en concepten. Het uitgebreide curriculum van de academie biedt ze een breder begrip van de kunstgeschiedenis, waardoor ze werken in de wereld kunnen zetten.
Investeren in Belgische kunst betekent ook dat je Belgische kunstenaars van dichtbij kan volgen. “In België zijn we vaak bescheiden en geloven we dat alles in de wereld rondom ons belangrijker is. Onze verzamelaars onderscheiden zich van anderen in heel de wereld door de manier waarop ze verzamelen. Namelijk vanuit een consequente, duidelijke visie. Op beurzen wordt vaak gezegd: ‘the Belgians arrived’. Wanneer Belgische verzamelaars naar de beurzen komen, weten ze dat er gekocht gaat worden.”
Return on investment
Wil je toch een bepaald werk verkopen, dan betekent het niet dat je nog jaren moet wachten om het er een hoge return on investment uit te halen. Je kunt dan allereerst teruggaan naar de galerie waar je het hebt gekocht. Soms kopen ze het terug of kun je een ruil doen. Als dat niet kan, kun je naar een veilinghuis gaan. Zij maken dan een schatting van de prijs. Je betaalt het veilinghuis een percent op die verkoop. En, vergeet niet, want je bent dan werk aan het doorverkopen van een levende kunstenaar, je moet ook volgrecht op betalen zodat de kunstenaar ervan kan profiteren.
Er zijn mensen die willen kopen om iets volgende week terug te verkopen. Dat zijn speculanten. Momenteel zitten we in een nieuw gegeven door middel van Aziatische markten. Zij willen een heel snelle return on investment. Als zij jong talent zien, stalken ze die haast en willen ze het opkopen. Er is hierdoor vrees dat waardevolle kunstwerken uit hun oorspronkelijke context worden gehaald en mogelijk verloren gaan voor het publieke domein. Speculatie kunnen ook bijdragen aan kunstbubbels, waarbij kunstwerken kunstmatig in waarde stijgen en vervolgens kunnen instorten, waardoor verlies ontstaat voor investeerders en destabilisatie van de kunstmarkt. Sofie: “Om te voorkomen dat speculanten bijvoorbeeld een hele collectie willen opkopen, plaatsen we de werken in verschillende collecties over heel de wereld. En in onze galerieën hebben we bijvoorbeeld ook de policy dat we in de mate van het mogelijke het werk terugkopen.”
BRAFA
Zelf maakt Sofie zich momenteel op voor de kunstbeurs BRAFA in Brussel. Zulke beurzen zijn voor iedereen toegankelijk en bieden mensen de kans om beter diens smaak te ontdekken en mensen te ontmoeten. Dat geldt trouwens ook voor galerieën: die zijn altijd gratis. Heel veel galerieën doen om de zoveel tijd ook een opening. Op zulke ontmoetingsplaatsen leer je ook weer andere mensen kennen bij wie je je mening kunt aftoetsen en een netwerk opbouwen. “Alles kennen van kunst kan nooit. Ik ken nog altijd veel minder van kunst dan dat ik wel weet. En dat is net het boeiende aan deze wereld: je kunt je er over blijven inlezen, opzoeken, praten. Het is een manier om je mindset open te zetten. Het is iets heel universeel.”
